Προς Ιστορικούς

Χωρίς τον μύθο, δεν υφίσταται η ιστορία!

Αυτό το πάρα πολύ σπουδαίο είναι που χρειάζεται να κατανοηθεί από τους ιστορικούς.
Είναι μια λειψή, ημιτελής, καχεκτική καταγραφή του κόσμου.
Μια αγνωσιακή και τέλος αντιεπιστημονική ιστοριογραφία που δεν φωτίζει ούτε τα γεγονότα ούτε το παρελθόν. Τόσο σαφώς.

Γιατί ο μύθος είναι μια αναγκαία και υποχρεωτική συνιστώσα της ανθρώπινης ελογικοτητας. Και μάλιστα απαιτητή για κάθε εποχή. Έξω από την εξέλιξη, την ανεπτυγμένη ή μη τεχνολογία, τον πολιτισμένο ή απολίτιστο χαρακτήρα των κοινωνιών, το υψηλότατο ή χαμηλό επιστημονικό επίπεδο κάθε λαού.

Δεν υπάρχει περιοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας χωρίς την συνοδεία του μύθου. Ακόμα και στους πιο θαυμαστούς και ρεαλιστικούς εγκεφάλους. Ή θα μπορούσε κάποιος να με διορθώσει, εκεί αντίθετα συναντάται πολλές φορές πιο συχνά.

Μια ιστορία καθαρά επιστημονική, αυστηρά περιχαρακωμένη στα ΄΄αληθή΄΄ μόνο δεδομένα της εργαστηριακής έρευνας, χωρίς προσμίξεις από στοιχεία μύθου, από λεχθέντα, ακούσματα, θρύλους, διηγήσεις εκ διηγήσεων, με μόνο σύγχρονα καταγραφικά τεχνολογικά μέσα αδιάψευστα, δεν υπάρχει! Ούτε σήμερα, ούτε ποτέ υπήρξε! Ούτε για μια φορά!

Και τούτο συμβαίνει γιατί δεν το επιτρέπει ο πραγματικός κόσμος! Νιώθει ακρωτηριασμένος χωρίς τον μύθο δίπλα του! Είναι αυτό που διέφυγε.

Γιατί ο μύθος είναι ήδη μια πελώρια αλήθεια. Και όταν αυτός επιμένει να ζει και να απαιτεί την ύπαρξή του, καθώς περνάν οι αιώνες και ο χρόνος, και δοκιμάζεται η ανθεκτικότητα και η γνησιότητά του, τότε ο μύθος αυτός, είναι η μεγάλη αλήθεια που διέφυγε της ιστορίας ή ακόμη χειρότερο που αποκρύβεται από αυτήν.

Και ευτυχώς-ευτυχώς! θέλω να τονίσω προς έκπληξη των μοχθούντων ιστορικών, που συμβαίνει έτσι. Γιατί αλλιώς ο κόσμος θα ήταν ασφυκτικά ντετερμινισμένος και η ιστορία απολύτως προβλέψιμη ως ένα κλειστό ακατάπαυστα ανακυκλούμενο ίδιο και όλο ίδιο σύστημα. Ο μύθος στην κοινωνία λειτουργεί όπως η τυχαιότητα και το απροσδόκητο στην φύση και το σύμπαν.

Και δεν μιλώ εδώ καθόλου για τον μεταφυσικό και θρησκευτικό μύθο των θεών, των αγγέλων και των θαυμάτων, που και αυτοί όμως είναι εξαίρετο παράδειγμα να προβληματίσει τους ιστορικούς για την τρομακτική ισχύ του, αλλά ομιλώ για τον πραγματικό κοινωνικό μύθο των ανθρώπων, για γεγονότα που έγιναν, και που αναγκάζονται να μεταπηδήσουν στον μύθο για να υπάρξουν, να προφυλακτούν και να επιβιώσουν, όταν η επιστήμη τα αγνοεί ή θέλει να τα σβήσει. Γιατί τότε γίνεται πιο ανθεκτικός, πιο δυνατός, πιο απαιτητικός και ΄΄εκδικείται΄΄ τον παραμερισμό του από την επιστήμη, κάνοντάς την να φαντάζει νάνος μπροστά του.

Ενδεικτικό κλασικότατο διεθνές τέτοιο παράδειγμα γνωστό σε όλους, ο Τσε Γκεβάρα. Όσο και αν πολεμήθηκε λυσσαλέα από το σύνολο των δυνάμεων του αμερικάνικου κράτους, με την συνδρομή μιας παγκόσμιας ενορχηστρωμένης συμμαχίας κρατών την εποχή του ψυχρού πολέμου, εν τούτοις, όχι μόνο άντεξε στον χρόνο και έγινε μύθος, αλλά μεταπήδησε στον θρύλο πλέον. Μόνος απολύτως, χωρίς καμιά προπαγάνδα ή όποιου άλλου είδους δύναμη να τον ενισχύσει ή να τον κατασκευάσει. Γιατί είχε την αλήθεια του και τίποτε άλλο αυτός ο μύθος.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη εδώ σε μας με τον Άρη Βελουχιώτη και την εθνική αντίσταση, που η άρνηση της αποδοχής του από την δεξιά και την κομουνιστική αριστερά, τον πέρασε ήδη στον χώρο του μύθου. Αλλά όπως οι εξουσίες και τα συμφέροντα που υποτελούν, τρομάζουν από τα ιστορικά γεγονότα και τα αρνούνται, έτσι και οι ιστορικοί που τους ακολουθούν χάνουν κάθε ικανότητα κατανόησης των μύθων. Δεν έμαθαν ακόμη να μην τα βάζουν μαζί τους, αλλά να ψάχνουν και να βρίσκουν τι κουβαλάνε και τι θέλουν να πουν κάτω από την σκόνη του χρόνου.

Το ίδιο πάλι συνέβη στις μέρες μας με την διαμάχη για τα κρυφά σχολειά.
Γιατί εκτός των άλλων, οι μύθοι δηλώνουν και κάτι άλλο που δεν χωράει στο κεφάλι τους. Ο μύθος που επιμένει να ζει αιώνες ολοζώντανος, χωρίς απτά ντοκουμέντα, χωρίς έγγραφα αποδεικτικά, μπορεί όχι μόνο να μην ακυρώνει τον εαυτό του, αλλά να δείχνει ότι προσπαθεί να πει κάτι περισσότερο από τον εαυτό του. Να περιγράφει μια ζοφερή κατάσταση για έναν λαό ακόμη πιο χειρότερη από αυτή που προσπαθεί να πει ο μύθος, με αφορμή την διήγηση ενός απλού γεγονότος που περιγράφει.

Η απαράδεκτη συμπεριφορά των νεοελλήνων σήμερα, δεν εξηγείται με κολλυβογράμματα εγγράφων και κοκαλωμένων στοιχείων των ιστορικών, αλλά από το βάθος του παρελθόντος και μόνο. Ο χρόνος, αφήνει τα ίχνη του πάντα. Αυτό είναι φυσικός νόμος. Αλλά αυτά τα ίχνη ο προσοντούχος ιστορικός, και μόνο αυτός πιστεύω, πρέπει να ψάξει να τα βρει. Να κοπιάσει όσο δεν φαντάστηκε κι αν τα καταφέρει, αλλιώς ο επόμενος. Δεν είναι τόσο απλό.

Γιατί κυρίως, αυτό είναι ο μύθος, μια αλήθεια που συνέβη, και που την αρνούνται γιατί αποκαλύπτει φαρμακερές ιστορικές αλήθειες και ανατρέπει όλα τα καλογραμμένα επιστημονικά βιβλία και το ευγενικό πρόσωπο της εξουσίας.

Η ανθρωπότητα είναι γεμάτη από τέτοιους μύθους, που ζουν ολοζώντανοι από το παρελθόν στο παρόν, και δεν φθείρονται ούτε ελάχιστα, από την πολυκαιρία. Αλλά αυτά, θα μου επιτρέψετε να πω, είναι ψιλά γράμματα για πάρα-πάρα πολλούς ιστορικούς, αυτούς τους κλητήρες της ιστορίας, που προκαλούν το ανθρώπινο πνεύμα και τις ικανότητές του προσβλέποντας να το εξαπατήσουν, προωθώντας εφήμερες ιδεολογικοπολιτικές τάσεις της κάθε μικροεποχής στην ιστορία, στοιχισμένοι προκλητικά και ανενδοίαστα με τις εξουσίες, φιλοδοξώντας οι μωροί καταξίωση από τις ακαδημίες και τα προεδρικά διατάγματα. Η τηλεόραση γέμισε από τέτοιους.

Αυτοί νομίζουν ακόμα ότι ο μύθος λέει ψέματα. Τον μπερδεύουν δε με την προπαγάνδα που κατασκευάζει συχνά είδωλα και στήνει ψευτομύθους ηγετών και γεγονότων, που πεθαίνουν μέσα σε ελάχιστα χρόνια ή και γρηγορότερα, και φυσικά επηρεάζονται λίγο έως πολύ από τις βιομηχανίες των πληροφοριών, που απέκτησαν τη δύναμη να παρουσιάζουν τον κόσμο όπως θέλουν, άλλοι μέσα από την εικονική πραγματικότητα, και άλλοι μέσα από εκδοτικά και συγγενή εργαστήρια, που ανακαλύπτουν συνέχεια ιστορικά στοιχεία και ντοκουμέντα για το ταμείο τους.

Συσκοτίζονται από τα διπλά νοήματα της λέξης του μύθου μέσα στη χρήση της γλώσσας, που άλλοτε εννοεί και χλευάζει τους ρήτορες και τους υποσχεσιάρχες και άλλοτε καλεί στην απελευθέρωση της ζωής μας μέσα από το σιωπηλό ουρλιαχτό του μύθου, που μας περιμένει συνεπές μέσα στον χρόνο να το ακολουθήσουμε. Γιατί ο μύθος δεν μιλεί μόνο για το παρελθόν αλλά και για το μέλλον που πλησιάζει απειλητικό.

Αντίθετα, ο μύθος σήμερα συμπληρώνει και λέει ό,τι λογόκριναν οι ιστορικοί. Από στόμα σε στόμα μεταδίδει και διαφυλάττει ιστορικές αλήθειες. Απαγορευμένες σελίδες της ιστορίας.
Αλλά για να το καταλάβει αυτό κανείς, και να μπορέσει να συμπεριλάβει τον μύθο ως βασικό και κύριο στοιχείο της ιστορίας, χρειάζεται να έχει μια καθαρά φιλοσοφική σκέψη και αντίληψη του κόσμου. Αλλιώς δεν γίνεται. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια της ιστορίας. Η ιστορία και η φιλοσοφία είναι ένα και το αυτό αδιάσπαστα.

Ο διαχωρισμός τους από τον διαφωτισμό και μετά, για χρηστικούς λόγους ευκολίας και εξειδίκευσης, αλλά κυρίως για την νέα λογική και νοοτροπία που αναδυόταν, ήταν η αρχή μιας τραγικής γνωσιακής συνέπειας για τον άνθρωπο που πληρώνει διαρκώς μέχρι τώρα.

Ο Ουίλιαμ Γέητς επικυρώνει κι αυτός για το τότε λέγοντας:
΄΄Είναι ωσάν ο μύθος και τον γεγονός, που παρέμεναν ενωμένα μέχρι την εκπνοή της αναγέννησης, να έχουν απομακρυνθεί πλέον τόσο πολύ ώστε ο άνθρωπος για πρώτη φορά να κατανοεί την ακαμψία του γεγονότος, και εξ αιτίας αυτής ακριβώς της παραδοχής, καλεί στα όπλα τον μύθο.΄΄
Richard Ellman: Τζέημς Τζόυς (σελίς 702, στην υποσημείωση)

Σήμερα δε πιά , με τις απαιτήσεις μιάς εργαλειακής γνώσης, μιάς γνώσης οικονομικής και μόνο, ο κάθε υποψήφιος σε μια σχολή που επιλέγει μαζί με άλλες στο μηχανογραφικό του δελτίο, για μια επαγγελματική αποκατάσταση μέσω σπουδών ιστορίας στο πανεπιστήμιο, δεν πρόκειται να συναντηθεί ποτέ με την ιστορία, την φιλοσοφία της και την στοχαστική σκέψη που απαιτεί αυτή. Θα μεταφέρει απλώς ως συνεπής μεταφραστής, αυτά που διάβασε μόνο και του δίδαξαν ανάλογοι με αυτόν προηγηθέντες φοιτητές.

Γιατί η ιστορία για την οποία μιλάμε εδώ, δεν είναι η εύκολη επιστημονική ιστορία των χημικών ενώσεων, των κβάντων ή των δεσοξυριβονουκλεινικών οξέων της φυσικοχημείας και της βιολογίας, χωρίς μύθους και θρύλους, αλλά μιας αδικαίωτης και στοιχειωμένης γνώσης των ανθρώπων, που φυλακίζεται στα τάρταρα της σιωπής μιας πολιτείας. Εδώ πρόκειται για ολόκληρο τον κόσμο του ανθρώπου, των κοινωνιών του, της φύση του, της ψυχολογίας του και της εσώτερης δομής του σαν έλλογο ον.

Ανεκτίμητη η προσφορά του μύθου. Η επιστήμη της ιστορίας, δεν μπορεί να κρατηθεί ούτε ένα ιστορικό λεπτό από μόνη της. Μάλιστα ως ατόφια επιστημονική αυστηρή πράξη αλήθειας, καλουπωμένη όπως την φαντάζονται, είναι κάτι πιο ουτοπικό και από την ίδια την ουτοπία.

Εκεί όμως που κάνει την εμφάνησή του το φαινόμενο πιο απειλητικά και επιδεινώνει ραγδαία την ήδη υπάρχουσα κατάσταση της λογικής της γραφής της ιστορίας, είναι στο τέλος περίπου του προηγούμενου αιώνα, όταν οι άλλες τεχνολογικές επιστήμες ανακαλύπτουν την προηγμένη αποτύπωση. Την πλήρη πια και εύκολη αποτύπωση, της πραγματικότητας μέσω της καταγραφής του ήχου και της εικόνας. Φωτογραφίες, μαγνητόφωνα, κάμερες υπολογιστές κ.λ.π. Τότε αρχίζει να παίρνει διαστάσεις επιδημίας αυτό το φαινόμενο της ακούραστης και βολευτικής διαφυγής των ιστορικών στα έτοιμα και εύκολα ΄΄πειστήρια΄΄ και στα ΄΄ντοκουμέντα΄΄ της ανώδυνης έρευνας εκτός σκέψης.

Εκεί αναδύεται η μεγάλη απάτη, η αυτοεξαπάτησή μας δηλαδή, χωρίς δόλο πάντα και με καλή διάθεση να προσθέσω, εκεί αποπλανάται ο ιστορικός άνθρωπος σήμερα, όπως όλη η κοινωνία εξ άλλου. Είναι εκεί και τότε που κραυγάζει σιγουρότατος μέσα στην παρανόησή του ΄΄μα έχω ντοκουμέντα, έχω μαγνητοφωνήσει το γεγονός, έχω φωτογραφίσει ή βιντεοσκοπήσει τη σκηνή κ.λ.π.΄΄

Καλό είναι να μάθει από τους μελετημένους σκηνοθέτες και κινηματογραφιστές, σε τι εξαπάτηση έχει περιπέσει. Στα τρυκ της αποτύπωσης, στην απάτη της τεχνολογίας. Γιατί αυτά είναι ένας μονταρισμένος κόσμος. Αυτοί ξέρουν καλλίτερα.
Η επιστήμη σήμερα κατακρατεί με την τεχνολογία της την μνήμη. Και αυτό είναι σημαντικό. Όμως δεν φτάνει. Αυτό που διεισδύει στα γεγονότα και τα φωτίζει είναι ο μύθος.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τον μύθο. Για να κατανοηθεί καλλίτερα να ρωτήσω κάτι πασίγνωστο. Μήπως ο έρωτας δεν είναι ένας πεντακάθαρος ατομικός μύθος; Ή μήπως οι φιλίες δεν μυθοποιούν τον εαυτό τους; Ο φαινομενικά άσχετος φετιχισμός κάθε μορφής, δεν είναι και αυτός μια καθαρή μορφή μύθου; Ένα παράλογο δέσιμο με αντικείμενα άψυχα. Που από πίσω όμως από αυτό το παράλογο ξετυλίγεται και κρύβεται όλη η πραγματικότητα, η λογική και η καταπιεσμένη αλήθεια του κάθε ανθρώπου.

Η φιλοσοφική κατανόηση της ιστορίας, είναι η κατανόηση του μύθου. Αυτό είναι που χρειάζεται να συλλάβουμε.