Περί σάτιρας

Καθώς οι πολιτικές και οι κοινωνικές συγκρούσεις πληθαίνουν και γιγαντώνονται, καθώς αλλάζουν φύλο και συμπεριφορές οι καιροί μας, καθώς παραδίδεται μέχρι εμετού ο εαυτός μας στις ιδεολογίες της σωτηριολογίας και τις θρησκείες του κέρδους, και διευρύνεται αφάνταστα ο κύκλος της αρπαγής και του πλιάτσικου, αυξάνουν και οι σατιριζόμενοι μαζί και τα παράπονά τους, για την άδικη όπως λένε πάντα καυστικότητα της σάτιρας.
·
Το ερώτημα που απαντάει σε διαχρονικές τέτοιες απορίες, είναι: γιατί αλήθεια δεν κάνουμε σάτιρα σε κάποιους και κάνουμε σε κάποιους άλλους; Και μάλιστα δεν περνάει καν από το μυαλό μας να τους βάλουμε στο στόχαστρο της.
Γιατί απλούστατα δεν προκαλούν την κοινωνία.
·
Σατιρίζουμε μόνο αμυνόμενοι, αυτούς που μας απειλούν, που μας λένε ψέματα, που μας κοροϊδεύουν, μας εξαπατούν, μας προκαλούν με την χλιδή τους, τις κομπίνες τους, τις κλεψιές τους, την βία τους, τον τρόπο ζωής τους, τη βλακεία τους, την εξυπνάδα τους, την υποκρισία τους, την χυδαιότητά τους, τον εκφυλισμό τους, την γλώσσα τους, την λογική τους, την αισθητική τους και πάει λέγοντας.
·
Η σάτιρα είναι το αντίδοτο της πρόκλησης. Η εξουδετέρωσή της. Η ίδια είναι πάντα ύστερη. Αντιδρά σε ότι προσπαθεί να πνίξει την ζωή. Πολιτικός λόγος είναι, που αμύνεται μέσα από την τέχνη και τον κοινό λόγο της καθημερινότητας των ανθρώπων, που αντιτίθεται και αντιδρά στην πολιτική αυθαιρεσία και αμετροέπεια.
·
Αλλά αυτό απαντά σε όσους λένε ότι, η σάτιρα δεν έχει όρια και μπορεί να σατιρίζει τους πάντες και τα πάντα. Αυτό όμως είναι μόνο ένα θεωρητικό λέξημα και δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Αφού δεν έχει ούτε νόημα ούτε ενδιαφέρον να σατιρίσεις κάποιον άνθρωπο που δεν προκαλεί. Επίσης, όταν η ίδια δεν γεννά και επαναλαμβάνεται, ή όταν χάνει τα αντικείμενά της από τον κοινωνικό ορίζοντα, όταν δεν μπορεί να σατιρίσει, τότε έρχονται τα όρια και γι αυτήν. Τότε σατιρίζει τον εαυτό της και δεν το καταλαβαίνει. Τότε γελάμε ή θλιβόμαστε με την ίδια την σάτιρα και όχι με τους σατιριζόμενους και αυτά που λέει, γιατί δεν τα καταφέρνει.
·
Επί πλέον και κυρίως, η σάτιρα οφείλει να είναι δίκαιη. Αυτό προ πάντων! Να είναι η ίδια το δίκαιο. Αν δεν το κάνει αυτό, αν εργαλειοποιηθεί από εντεταλμένους καλλιτέχνες και μπει στην υπηρεσία πολιτικών και κυβερνητικών, όχι μόνο δεν θα γελάει κανείς, αλλά θα καταρρεύσει η ίδια αυτομάτως. Θα κατέβει το έργο σε δυό μέρες.
·
Αν την φιλοσοφήσει κανείς, προσπαθώντας να δει από μακριά τι κάνει, θα διαπιστώσει ότι είναι μια νόρμα, ένας κανόνας του λόγου. Που και αυτός με την σειρά του προστατεύει και προσέχει άλλες αξίες και άλλους νόμους και κανόνες της κοινωνίας και της φύσης. Την σάτιρα δεν την ανακαλύψαμε εμείς ή οι καλλιτέχνες. Ούτε κάποιοι μεγάλοι θεατράνθρωποι ή οι κλασσικοί της κωμωδίας. Είναι εγγενώς υπάρχουσα μέσα μας, σύμφυτη ανάγκη ισορροπίας της καθημερινότητας της κοινωνίας, των αρχών της και των θεσμίσεών της.
·
Τέλος όταν κάποτε η σάτιρα δεν ικανοποιεί, και δεν γελά πλέον κανείς μαζί της, όσο πετυχημένη και ικανή αν εμφανίζεται καλλιτεχνικά, τότε σημαίνει ότι η κοινωνία αυτή πρέπει να περάσει στην τραγωδία. Και τραγωδία χωρίς βία δεν υπάρχει.

Ο Πόπερ και ο Πλάτωνας

Ο άγγλος επιστημολόγος και φιλόσοφος Καρλ Πόπερ στο περίφημο βιβλίο του Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της, κατακεραυνώνει τον Πλάτωνα για την προστατευμένη κοινωνία που προτείνει στην Πολιτεία και τους Νόμους του. Μέχρι φασιστική! την αποκαλεί καθώς και τον ίδιο.
·
Δεν πρόλαβε την παγκοσμιοποίηση, να ζήσει την ανοιχτότερη κοινωνία όλων των εποχών, για να μάθει τι γνώριζε και τι φοβόταν ο Πλάτωνας. Τι είχε διαφύγει ολωσδιόλου από την σκέψη του νεότερου διανοητή.

Ότι το ανοιχτό και εάν παρανοίξει γίνεται κλειστό, το ακριβώς αντίθετό του.

Πως γίνεται αυτό; Επεκτείνεται ασταμάτητα γεμίζοντας διαρκώς το γύρο του. Κατακλύζει τα πάντα με τον εαυτό του και κατακλύζεται από τον εαυτό του.
·
Έτσι δεν ανανεώνεται, δεν ανασαίνει, γίνεται ίδιο παντού, τελματώνει.
Οι λίγες φυσικές ποικιλίες και διαφορές που διαθέτει, δεν του φτάνουν πια για να γεμίσει έναν τόσο μεγάλο χώρο. Χάνονται μέσα στην απεραντοσύνη αυτού που διαρκώς κατακτά, ως να μην υπάρχουν.
Η ποικιλία για να υπάρξει χρειάζεται την απεραντοσύνη της ποικιλίας και όχι του ίδιου.
·
Το άλλο πάλι, γίνεται ίδιο με αυτό που το κατακτά. Για να παραμείνει άλλο πρέπει να μην κατακτηθεί. Χάνει κι αυτό τις διαφορές του, τις ποικιλίες του, την ταυτότητα του, ομογενοποιείται από αυτό που το κατακλύζει, που επεκτείνεται ασταμάτητα πάνω στο σώμα του. Γίνεται αποίκιλο, αδιάφορο, γίνεται ένα με τον κατακτητή του. Γίνεται το ίδιο. Δηλαδή καταλήγουν και τα δύο μαζί ένα κλειστό σύστημα από ανοιχτά που ήταν πριν.
·
Φαντασθείτε έναν ατέλειωτο ωκεανό ή μια απέραντη έρημο που δεν τελειώνουν πουθενά και επί πλέον μεγαλώνουν ακατάπαυστα. Σε όποιο γεωγραφικό σημείο κι αν βρισκόμαστε βλέπουμε το ίδιο και αισθανόμαστε το ίδιο. Ο κόσμος, Αθήνα, Πεκίνο, Ρώμη, Μεξικό, Νέα
Υόρκη γίνονται όλα ένα. Μετακινούμαστε συνέχεια και δεν αλλάζει τίποτα, βρισκόμαστε διαρκώς στο ίδιο μέρος. Ένας πραγματικός ξυπνητός εφιάλτης.

Οι κηδείες του πολιτισμού

Δεν έχουμε καιρό να θάψουμε τους νεκρούς μας.

Ούτε να τους κλάψουμε.

Η ανάπτυξη χρειάζεται αυτόν τον χρόνο δικό της.
·
Τα κοινωνικά πρωτόκολλα έχουν αλλάξει μαζί με τις ταχύτητες της αγοράς.
Τα πολιτισμικά καταρρέουν ένα-ένα. Γίνονται φάρσες του εαυτού τους.
Εξ άλλου τα δάκρυα και οι σπαραγμοί είναι απολίτιστοι.
Οι κηδείες οφείλουν να προσαρμοστούν και αυτές όπως όλα.
·
Όλα γίνονται γρήγορα. Τα πάντα συνωμοτούν να μην αισθανθείς.
Δεν πιστεύεις αυτό που συμβαίνει. Ωσάν η κηδεία να μην αφορά το αγαπημένο σου πρόσωπο. Σαν να βλέπουμε όνειρο. Παρευρισκόμαστε ως ξένοι, περαστικοί στις κηδείες των δικών μας ανθρώπων.
Και εγώ θέλω να κλαίω τους φίλους μου.

Περί πολιτισμών

Πολιτισμός είναι μόνο πως μοιράζονται τα αγαθά.
Τίποτα άλλο. Μα τίποτα στα αλήθεια.

Όλοι οι άλλοι ορισμοί που δίναμε διαχρονικά ήταν οι ενοχές μας. Οι υπεκφυγές μας. Ήταν όλοι ψευδείς. Και το ξέραμε όταν ακόμη τους συντάσσαμε στο μυαλό μας. Σπουδαίοι άνθρωποι από μας, οι επιφανέστεροι, οι διάνοιες και οι διανοητές, απαντούσαμε περιφερειακά, αποπροσανατολιστικά για μας τους ίδιους, από τα αντίθετα, τα θετικά, από τις λεπτομέρειες, με δευτερεύοντα και τριτεύοντα παραδείγματα αγχωμένα, με ελεημοσύνες του λόγου για τους πεινασμένους.
Να αποδείξουμε ότι φτιάξαμε καλό κόσμο, καλλίτερο από αυτόν που παραλάβαμε, πως τρώμε με κουτάλι πια, πως μάθαμε να πλένουμε τα δόντια μας.
Το τραίνο! ο ηλεκτρισμός! το αεροπλάνο! το καλοριφέρ! το ασανσέρ! Το ψυγείο! Οι δρόμοι! Τα τεράστια κτήρια! Τα κομπιούτερ! Οι δορυφόροι και τα διαστημόπλοια! Οι τεχνητές λίμνες! Τα φράγματα! λέγαμε.

Μέχρι που λιώσαν οι πάγοι στους πόλους. Τότε καταλάβαμε όλοι ότι δεν υπήρχαν θετικά. Ούτε ένα. Ήταν όλα μαϊμουδιές της οικονομίας. Φτιαχτός, στημένος πολιτισμός για να βγάλει μόνο χρήμα. Ένα σκηνικό, ένα διακοσμητικό, ένα φτιασίδωμα ενός νεκρού πλανήτη. Τίποτα άλλο. Λίγο αργότερα κάναν τον Αμαζόνιο οικόπεδα. Ήταν όλα ένα στημένο παιχνίδι λόγου, επιχειρημάτων και επιχειρηματιών. Σε μας εδώ βγαίνουν ακόμα στα βραδινά και μας νουθετούν να μην δαιμονοποιούμε το κέρδος. Τώρα πιά, που καταρρέουν όλα από το κέρδος. Οι Τσέτες της ενημέρωσης.

Από αυτό μόνο κρίνεται ένας πολιτισμός και καθόλου από τα θεαματικά του και τα κατασκευάσματά του. Μια κοινωνία είναι πολιτισμένη ή απολίτιστη, από τον τρόπο μόνο που μοιράζει τα υλικά αγαθά.
Η λέξη πολιτισμός θυμίζει την λέξη δημοκρατία. Έχουν την ίδια ακριβώς στρεβλωμένη και θλιβερή ιστορία. Και το τελευταίο αυταρχικό καθεστώς, βαφτίζεται δημοκρατία. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε τον όρο πολιτισμός ως θετικό, για να έχουμε μια κοινή τουλάχιστον γλωσσική συνεννόηση μεταξύ μας, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τα πράγματα. Γιατί πολιτισμός σημαίνει ακόμη και μη ανάπτυξη. Σας διέφυγε. Σημαίνει και μη πολιτισμός περαιτέρω. Κι αυτό σας διέφυγε. Ή και γκρέμισμα παλιών χρηματοαναπτυξιακών πολιτισμών. Που να το ακούσουν αυτό οι έμποροι.

Όσο πιο πολιτισμένη είναι μια κοινωνία, τόσο πιο άδικη είναι.
Καταντήσαμε να μην το λέω εγώ και εσείς, αλλά ο ΟΗΕ. Το σημαντικότερο όργανο του πολιτισμού, ο εκπρόσωπός του. Μας ενοχλεί και μας ντροπιάζει να θυμόμαστε ότι όσο πιο βαθιά πάμε πίσω στον χρόνο, τόσο πιο δίκαια οι κοινωνίες μοίραζαν τα αγαθά τους.
Αυτό είναι που καταλάβαμε όλοι σήμερα, μετά δυο αιώνες δραστήριου και ακάματου πολιτισμού. Και ο τελευταίος του πλανήτη.

Όταν το πετρέλαιο φτάνει στα ύψη, αυτό είναι πολιτισμός.
Λυπάμαι, δεν θα βρείτε πιο αληθή και αντιπροσωπευτικότερο ορισμό του πολιτισμού μας, από αυτόν. Είμαστε ήδη σε αδιέξοδο, αν επιμείνετε στην υποστήριξη του πολιτισμού μας. Εσείς αλήθεια τι πιστεύετε επ αυτού, ότι πολιτισμός είναι ένας ουρανοξύστης, ένα κινητό τηλέφωνο κάτι άλλο ή να τηρούνται οι νόμοι της πολιτείας. Δύσκολο ερώτημα, κατανοώ. Ειδικά για καταναλωτές.

Ο πολιτισμός αυτός είναι για ανθρωπομαϊμούδες. Είναι το γνησιότερο διμηούργημά τους. Η τιμή του ψωμιού λέει ανεβαίνει και πεθαίνουν κατά χιλιάδες, γιατί μέσα σε τέσσερις τοίχους κάποιοι κραυγάζουν αριθμούς, και βγαίνει μια τιμή. Μόνο ανθρωπομαϊμούδες μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο. Τα χρηματιστήρια είναι η δαιμονοποίηση της ζωής και της φύσης της. Αυτός ο πολιτισμός γεννά μόνο χρηματιστήρια. Αυτό είναι το απόγειό του.

Ποικιλία και πολυπλοκότητα

Όσο αυξάνει η πολυπλοκότητα, τόσο αυξάνει η τρέλα.


Άλλο τόσο δε και η κούραση της μνήμης μας, έως την εξασθένηση και την εξουδετέρωσή της.

Αντιλαμβανόμαστε κάποτε να μην αντέχουμε άλλο, αφού το κεφάλι μας είναι γεμάτο ασφυκτικά, υπερχειλισμένο κυριολεκτικά από άχρηστες γνώσεις και μνήμες για την ζωή μας. Και ομιλούμε εδώ για γνώσεις που δεν είναι καν επιστημονικές (αν και μπαίνουν και αυτές στο στόχαστρο πλέον της κοινωνικής και ιστορικής απορίας και κριτικής), αλλά επιχειρηματικές καθαρά.
Ανταγωνιστικές πολυεθνικές, που παράγουν την δική τους επιχειρησιακή γνώση με κώδικες διαφορετικούς από του άλλους ανταγωνιστές, για την αστυνόμευση των αγοράς και των συμφερόντων τους.

Η ιεράρχησης των σημαντικών από τα ασήμαντα της ζωής, είναι επιβεβλημένη για την προστασία της ψυχολογικής και πνευματικής μας τάξης και αντοχής.


Καθώς σήμερα, όλα εξισώνονται προπαγανδιζόμενα ως εξ ίσου σπουδαία με τα σπουδαία, ως εξ ίσου αναγκαία με τα αναγκαία, όπως τα καλλυντικά με το ρύζι και το ψωμί ή τα ηλεκτρονικά με την υγεία και το νερό, αποτέλεσμα της έκρηξης ενός αδιανόητου οικονομισμού της εποχής μας.
·
Ο άνθρωπος πάντα μπέρδευε την ακίνδυνη ζωοδότρα ποικιλία της φύσης, με την δική του επικίνδυνη κοινωνική, οικονομική και επιστημονική πολυπλοκότητα. Την γραφειοκρατία, τις δαιδαλώδεις δομές της εξουσίας, τον αδιαπέραστο λαβύρινθο των συμφερόντων, το πολυσχιδές ηλεκτρονικό ή άλλο τεχνικό θαύμα.

Αυτά τα δύο είναι θανάσιμοι εχθροί. Απλά δεν φαίνονται, γιαυτό και μας μπερδεύουν. Η ποσότητα που διακρίνει και τα δυο, είναι αυτό που εξαπατά.
Γιατί η ποικιλία δεν είναι ποτέ ποσότητα, παρά ποικιλία. Αυτό δεν μπορεί να καταλάβει ο μεταμοντέρνος άνθρωπος.
·
Η μια ΄΄ποσότητα΄΄ της φύσης είναι παραμυθένια και πάντα χρήσιμη, η άλλη της τεχνολογίας είναι κυρίως άχρηστη και μας αρρωσταίνει.
Η πολυπλοκότητα είναι γέννημα του δολιευμένου νομικού και οικονομικού κόσμου που στήσαμε.
·
Γιατί οι εφευρέτες και λοιποί, γνωρίζουν άριστα ότι δεν ανακαλύπτουν ένα ηλεκτρόνημα ή άλλο μηχάνευμα για να λιγοστεύσουν τον κόπο των εργαζομένων ή για να καλυτερεύσουν την ζωή της ανθρωπότητας ή να διατηρήσουν τον πλανήτη, παρά για να προσφέρουν μια λύση στον παραγγελιοδόχο, να κάνει την δουλειά του χωρίς καθόλου εργάτες. Είναι πλέον κοινό μυστικό τι δουλειά κάνει ο καθείς μας. Έτσι το σύνολο σύστημα, κοινωνικό και τεχνολογικοεπιστημονικό, πολυπλοκεύει ακατάπαυστα. Γίνεται όλο και πιο ανεξήγητο, ανεξέλεγκτο, τερατώδες και αβίωτο.