Αποχή. Η διαφορά μεταξύ Σωκράτειας και Επικούρειας φιλοσοφίας

Μια συνειδητή αποσιώπηση αποκρύβει για αιώνες και χιλιετίες με περισσή αγωνία και φόβο τους στοχασμούς ενός από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της ανθρωπότητας για την δημοκρατία την πολιτική την κοινωνία και κυρίως το μέλλον της. Όποτε δε έσπαγαν τα φράγματα της σιωπής και έφταναν στον αναγνώστη αυτές οι απόψεις του, τότε αναλυτές και διανοούμενοι έτρεχαν πανικόβλητοι να διαστρέψουν τα λόγια του. Να εξηγήσουν στους αναγνώστες ότι δεν λέει αυτό που διαβάζουνε, αλλά εννοεί κάτι άλλο που δεν διαβάζουνε. Να καταστείλουν με όποιο αντίτιμο και θυσία αυτή την αλήθεια.
Η στρέβλωση μάλιστα ξεκινάει ήδη από την μετάφραση και συνεχίζει αμέσως στα σχόλια. Τόσο ταραχτική για την συνείδηση μας και την σκέψη μας ήταν και είναι ακόμη η άποψη του.
·
Πρόκειται για τον Επίκουρο και την θέση του ότι ένας σοφός άνθρωπος δεν συμμετέχει στα κοινά. Μια άποψη που κατ αρχήν ξαφνιάζει. Μία άποψη ακριβώς αντίθετη από του άλλου σημαντικού στοχαστή της ανθρωπότητας Σωκράτη και τόσων άλλων που πίστευαν ότι ο πολίτης πρέπει και υποχρεούται να συμμετέχει στα κοινά. Και φυσικά αυτό αφορά όλους τους γνωστούς φιλοσόφους της εποχής του τουλάχιστον και όχι μόνο. Γιγάντια δηλαδή πρόκληση! Ας καταλάβουμε τι τον οδήγησε να καταλήξει και να διατυπώσει αυτή την άποψη αυτός ο σοφός άνθρωπος.
·
Ο Σωκράτης αγωνίζεται να αποτρέψει με όλες του τις δυνάμεις μια αλλοίωση που βλέπει να επέρχεται, προσφέροντας χωρίς δεύτερη σκέψη τη ζωή του για την διατήρηση της συλλογικής και ενωμένης κοινωνίας, δείχνοντας υπέρτατο σεβασμό και ευλάβεια στους νόμους της Αθήνας, μέσω της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά όπως πίστευε, για την αποτροπή αυτής της εξαθλίωσης της δημοκρατίας των σοφιστών που καλπάζει πλέον. Ο σοφισμός όχι μόνο σαν φιλοσοφικό και ιδίως πολιτικό ρεύμα, αλλά σαν πονηριά στην καθημερινή πρακτική και ζωή των πολιτών, που εγκαθιδρύεται σιγά-σιγά στην ανοχύρωτη αθηναϊκή κοινωνία. Για να το καταλάβει αυτό κανείς αμετάκλητα θα πρέπει να δει την ανάλογη εικόνα της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα για να αντιληφθεί το κακό που μόλις άρχιζε τότε να γεννιέται. Δεν είχε καταλάβει ότι η αλλοτρίωση είναι κάτι άλλο πιο πολύπλοκο και πιο επικίνδυνο από ότι νόμιζε ή ότι τουλάχιστον τότε φαινόταν. Μπορεί να επέλθει και με την συμμετοχή και χωρίς αυτήν.
·
Αυτό το κατάλαβε ο Επίκουρος. Ζώντας το δράμα αυτής της ήττας του ανθρώπου έναν αιώνα περίπου μετά, βιώνει άγρια αυτό που φοβόταν ο Σωκράτης και συνειδητοποιεί ότι η συμμετοχή στα κοινά της εκπτωμένης πλέον δημοκρατίας, συντηρεί και τρανώνει ακόμη περισσότερο αυτό το νέο επερχόμενο κοινωνικό τέρας. Από τότε η δημοκρατία δεν θα ξαναυπάρξει στον πλανήτη αθώα.
·
Το πνεύμα του μοναδικό ίσως στην ιστορία της φιλοσοφική σκέψης, διέσχιζε με μια πραγματιστική ενόραση το μέλλον και το συναντούσε με μια ακρίβεια και μια λεπτομέρεια που σε κάνει να απορείς για την επαληθευσιμότητά του. Μιλάει για αυτά που φοβάται πως θα συμβούν στους Αθηναίους στο μέλλον, αν δε προσέξουν τώρα στο παρόν. Για τα επερχόμενα δεινά τους. Μιλάει για μας δηλαδή, για τους αιώνες μας
·
Αυτό που έχει συμβεί, είναι ότι αυτοί οι δυό φιλόσοφοι σημαίνουν δύο άλλες εποχές για την ανθρωπότητα. Δυο άλλους χρόνους. Δύο διαφορετικούς κοινωνικούς κόσμους. Έναν δημοκρατικό που πεθαίνει και έναν αυταρχικό που ξεπροβάλλει μουγκρίζοντας τον ερχομό του. Αυτό το συνταρακτικό είναι που συμβαίνει και κανείς δεν θέλει να το δει. Από την εποχή εκείνη αρχίζουν να αλλάζουν τα πάντα. Είναι ένας τραγικός σταθμός του ανθρώπου που φοβάται πολύ και ερμηνεύει με καθαρά ψυχολογικά κριτήρια και απόντα τον περίφημο ορθολογισμό εκείνης της εποχής. Ούτε το συλλογικό, ούτε το ατομικό πνεύμα δεν το αντιλαμβάνονται εκτός από τον Επίκουρο. Πίσω από την δόξα του αυτή, κρύβεται κατ ευθείαν η χαμένη αθωότητα του ανθρώπου μέσα από την κοινωνική διαπάλη. Αυτό ακριβώς σημαίνει ο Επίκουρος. Από εδώ και έπειτα ο δόλος αναλαμβάνει να ηγηθεί της ελλογικότητας του ανθρώπου.
·
Και είναι ευθύνη των κατοπινών φιλοσόφων και μελετητών του, που δεν μπόρεσαν να αντιληφθούν και να καταλάβουν την ενοραματική σκέψη του, δέσμιοι οι ίδιοι σε μια φρούδα ελπίδα, την απαλλοτρίωση της αλλοτρίωσης του ανθρώπου, μέσα από την Σωκράτεια συμμετοχή στα κοινά. Τόσο επικίνδυνη κρίθηκε ότι είναι αυτή η θέση του. Από τον Μαρξ και τους μαρξιστές έως του πιο σημαντικούς διανοούμενους του εικοστού αιώνα και της εποχής μας. Οι οποίοι τον αποθέωναν μεν, δεν τον άκουγαν δε.
·
Βρισκόμαστε βέβαια στο τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι Μακεδόνες έχουν ήδη καταλύσει το αθηναϊκό κράτος και ετοιμάζονται να κατακτήσουν τον κόσμο με τον Αλέξανδρο. Το εάν θεωρήθηκε παγκοσμίως και διαχρονικά από όλους τους ξένους ιστορικούς ως ο κατ εξαίρεση εκπολιτιστικός ιμπεριαλισμός της ανθρωπότητας, αυτό το επιεικώς παράδοξο, με θετικά μάλλον αποτελέσματα για τους κατακτημένους λαούς και πολιτισμούς, αυτό δεν πρέπει να ξεχνάει ποτέ κανείς ότι το οφείλουν όλοι στην προγενέστερη αθηναϊκή δημοκρατία αποκλειστικά και μόνο, που συγκρατούσε τα πράγματα, όπως και αυτή με την σειρά της δεν πρέπει να ξεχνάει ότι το οφείλει αποκλειστικά στην ρωμαλέα στοχαστική σκέψη των ελλήνων φιλοσόφων κυρίως, αυτό το θαύμα θαυμάτων του ανθρώπου, που κατόρθωσαν και το διέχυσαν μέσα στην εκκλησία του δήμου για τέσσερεις αιώνες τουλάχιστον, κάνοντάς το κτήμα των Αθηναίων πολιτών, και έχοντας αμετάκλητα σφυρηλατήσει το πνεύμα και τη συνείδηση των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Η αίγλη και ο απόηχος της φιλοσοφικής σκέψης των ελλήνων και η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν εκείνα που μείωσαν και κράτησαν σε ανεκτά όρια για την εποχή την αλεξανδρινή επέλαση ή επέκταση αν προτιμάμε.
·
Μετά από αυτές τις μεγαλειώδεις ιστορικές στιγμές της ανθρωπότητας, την θέση της άμεσης αθηναϊκής δημοκρατίας την καταλαμβάνουν οι θεοί, τα παιδιά τους, οι σαρκώσεις τους, οι προφήτες τους, οι εκπρόσωποί τους, οι φίλοι τους. Αρχίζουν τρελό χορό τα ποντίκια.
·
Όμως εδώ, χρειάζεται να ξεκαθαριστούν δυό πράγματα για να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε επαρκώς στη συνέχεια, γιατί αν μας ξεφύγει αυτό θα βρεθούμε σε μια σύγχυση την οποία διαβάζω καθημερινώς. Να διασαφηνίσουμε δηλαδή την κατάσταση της αθηναϊκής δημοκρατίας στην οποία κάνει κριτική ο Επίκουρος και τι εννοεί, για να μην μπερδευτούμε με την σημερινή δημοκρατία της αγυρτείας των αντιπροσώπων που ξεπροβάλλει πια όλο και πιο αδίσταχτη βουτηγμένη σε κάθε είδους έγκλημα κατά του ανθρώπου και της φύσης με την έσχατη ένταση. Διότι αυτές οι δύο εποχές συμπίπτουν μόνο στο όνομα και πουθενά αλλού, το οποίο είναι εντέχνως ένα γλωσσικό δάνειο των Γάλλων και του Διαφωτισμού από την Αθήνα για να το πω κομψά, αντί γλωσσοεννοιακός προσεταιρισμός εξαπάτησης όπως είναι. Δημοκρατία η μια, δημοκρατία και η άλλη, ε! συγγενείς είμαστε.
·
Όταν ο Επίκουρος αρνείται πλέον την συμμετοχή στα κοινά, κάτι έχει δει. Το κάνει ως προστασία της σκέψης και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου από ένα παιχνίδι που όλο και περισσότερο μαθαίνεται εξυπνοποιείται και προβάλλει αθέατα πίσω από την αμέριμνη συμμετοχή και την ανέμελη δημοκρατία, τα προσωπικά συμφέροντα και τις ανομολόγητες φιλοδοξίες των πολιτών και των συντεχνιών που εμφανίζονται.
·
Ομιλεί ακόμα και τότε για ένα υψηλότατο επίπεδο πολιτείας και πολιτών. Γιατί με τον καιρό το κάθε παιχνίδι μαθαίνεται, το παίζουν πλέον στα δάχτυλα και οι τελευταίοι κλητήρες που βλέπουν τις τρύπες και τα κενά στο σύστημα ως μικροευκαιρίες ατομικής αρπαχτής ή κανονικού πλουτισμού όταν γλυκαθούν αργότερα, που τους γαργαλάει τον κοιμισμένο τους δόλο. Αυτό που συμβαίνει σήμερα και έχει γίνει επιστήμη της χαραμάδας και του αφύλακτου, από αθώους εργάτες και αθώους συνδικαλιστές. Αυτά βλέπει.
·
Όμως η εκλογές είναι γνήσιες ακόμη, αναλογικές, αληθείς, συχνότατες και καθημερινές όταν χρειάζεται. Οι εκλεγόμενοι αλλάζουν με την παραμικρή αφορμή ή παρασπονδία απέναντι στον δήμο. Δεν συμβαίνουν τα πράγματα κάθε τέσσερα χρόνια, δηλαδή ποτέ κυριολεκτικά, όπως στο Γαλλικό μοντέλο. Απηχούν επακριβώς την θέληση και τις επιλογές των πολιτών αναλλοίωτες ως εντολή που πραγματώνεται στον άμεσο πάντα χρόνο. Αυτά μας λένε οι πηγές και τα κείμενα εκείνης της εποχής όπως και τα άμεσα μεταγενέστερα. Και τότε τι θέλει θα αναρωτηθεί ο καθείς.

·
Αυτό που διαπιστώνει ο Επίκουρος και καταγγέλλει προσπαθώντας να ειδοποιήσει το μέλλον, είναι να φωνάξει ότι σας πήραμε είδηση, ότι σας καταλάβαμε καλώς σαν κοινωνία πως χρησιμοποιείτε την δημοκρατία μας και την αλήθεια της για να κάνετε συμμαχίες και τακτικισμούς κάτω από το τραπέζι για τα προσωπικά σας συμφέροντα, αλλοιώνοντας έτσι από την πίσω πόρτα την ουσία που είναι η ανιδιοτέλεια απέναντι σε ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης που μόνοι μας και ελεύθερα σκεφτήκαμε, επιλέξαμε και θεσμίσαμε για την ζωή μας. Προειδοποιεί για αυτό που έρχεται. Εξ άλλου αγαπάει αυτή την πόλη και την δημοκρατία της και την έχει υπερασπισθεί με το σπαθί στο χέρι όπως μας λένε οι ιστορικοί της εποχής.
·
Μια ηθική τιμωρία είναι αυτή η καταπληκτική πρόταση του μεγάλου στοχαστή. Γιαυτό δύσκολα την καταλαβαίνουν ακόμα και οι φιλόσοφοι. Οι σημερινοί καθόλου. Μια έσχατη κριτική, μια απαξίωση σε αυτό που αρχίζει να γεννιέται. Γιατί μια κριτική και μια ηθική απαξίωση εκείνη την εποχή της ελληνικής αθωότητας του ανθρώπου, είναι χειρότερη από όποια φυλακή αγαπητέ για να καταλαβαίνουμε τον χρόνο και το πνεύμα εκείνης της εποχής, τις συνειδησιακές ευαισθησίες και το μυαλό εκείνων των ανθρώπων. Θυμηθείτε τον Όμηρο που ξεχάσαμε, και τότε θα τα βρείτε όλα αυτά εκεί μέσα. Έτσι ήταν οι χαρακτήρες τότε. Ο Επίκουρος είναι ένας ήρωας του Όμηρου που γεννήθηκε πολύ αργότερα και δεν τον συμπεριέβαλλε στα ποήματά του.
·
Αλλά η απαγόρευση μιάς αλήθειας, έρχεται κάποια στιγμή που τιμωρείται ως ύβρις από την πραγματικότητα όπου ανήκει. Γιατί ο Επίκουρος δεν έχει στο μυαλό του βέβαια και δεν φανταζόταν ότι είναι δυνατό η αποχή από υψηλότατο επίπεδο ευαισθησίας και επίπληξης, να έχει γίνει απεγνωσμένο πολιτικό εργαλείο των σημερινών ανθρώπων και ταυτόχρονα αδιαφορία, αφασία, παραίτηση πλήρης από την πολιτική ελπίδα.
·
Σήμερα η αποχή από τα κοινά, το λευκό ή άκυρο ψηφοδέλτιο, επιστρέφει σαν πανδημία πολιτική στην ανθρωπότητα παίρνοντας την εκδίκησή της για αυτή την απαγόρευση της σκέψης του στοχαστή. Γιατί αυτή η αποχή από μόνη της, μετατρέπει αυτόματα την όποια δημοκρατία σε μια ολιγαρχία κάποιων. Ένας ολιγάρχης αποφασίζει για το 50 και 60% που δεν τον ψήφισε. Η νομιμότητα τρίζει κάτω από τα πόδια του ακατάπαυτα.
·
Αυτός είναι ο λόγος που σύσσωμος ο πολιτικός και διανοούμενος χώρος του κόσμου πολεμάει λυσσαλέα τον Επίκουρο. Είναι ο μόνος που τους αποκαλύπτει. Που προσβλέπει σε μια άλλη ανθρωπότητα χωρίς να είναι ουτοπιστής και λογάς. Αν πραγματικά κάποιος αντιλαμβάνεται βαθιά το πολιτικό παιχνίδι έτσι όπως διαχρονικά ξετυλίγεται όλο με καινούργια κόλπα και δικηγορικά εφευρήματα, θα καταλάβει αμέσως ότι ο Επίκουρος είναι ο μεγάλος εχθρός τους. Και αυτοί φυσικά το ξέρουν γιαυτό τον συκοφαντούν και λυσσομανάνε κραυγάζοντας για την συμμετοχή. Θέλουν κάποιοι να τους νομιμοποιούν. Να τηρούνται τα προσχήματα της αυθαιρεσίας της δημοκρατίας. Να λένε αυτοί μας ψήφισαν, αυτοί μας νομιμοποίησαν. Να λένε καταϊδρωμένοι από τον εφιάλτη της απαξίωσης, δεν είμαστε αυθαίρετοι, δεν είμαστε ολιγάρχες, δεν είμαστε όπως οι δικτάτορες.
·
Η αποχή είναι ο ασφαλής δείκτης η αμείλικτη απόδειξη της πολιτικής ή μη υγείας των εποχών και των χωρών. Όσο η αποχή θα αυξάνει ή ως συνείδηση και πολιτική τιμωρία των πολιτών ή ως αδιαφορία και πολιτική αποξένωση, θα σηματοδοτεί μια αχαλίνωτη πολιτική κατάρρευση, μια ασυγκράτητη αλλοτρίωση.
·
Κλείνοντας αυτό το διαδικτυακό κείμενο, θέλω με μια ακόμη προσπάθεια να σημειώσω για αυτούς που ξενυχτάνε και παιδεύονται μέσα στις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις, ότι αυτό για το οποίο συζητάμε διαρκώς, το παρελθόν που μας άφησε και το αφήσαμε αν και το σκεφτόμαστε με αγάπη και πίκρα, για τον καπιταλισμό είναι εφιάλτης και τρόμος. Γιαυτό συμφωνεί και αυτός και υποκρίνεται τον θαυμασμό του μαζί με μας γι αυτόν τον κόσμο, όμως δεν πιστεύει τίποτα από όλα αυτά πέρα από το παγκάρι του. Γιαυτό σκαρώνει φάρσες δημοκρατίας για να την συκοφαντήσει έτσι ως κάλπικη. Στήνει μιμήσεις του παρελθόντος για να μας εξαπατήσει για τις προθέσεις του. Οργανώνει καρναβάλια και θεάματα της ισοπολιτείας, την ισονομίας και της ισηγορίας σε πλατείες, σε πανεπιστήμια, σε συνέδρια, σε κοινοβούλια, σε θέατρα και γιορτές. Ας προσέχουμε πολύ.